Η παραγωγή μιας σειράς φαρμάκων και ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων έχει βοηθήσει πάρα πολύ στην μελλοντική εξέλιξη των ατόμων με σχιζοφρένεια. Τα νέα αντιψυχωτικά φάρμακα βοηθούν στον έλεγχο των συμπτωμάτων της διαταραχής, ενώ ταυτόχρονα προκαλούν λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες που στιγματίζουν τον ασθενή. Η εκπαίδευση καθώς και άλλες ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις μπορούν να βοηθήσουν τους ασθενείς και τις οικογένειές τους να μάθουν να διαχειρίζονται την διαταραχή πιο αποτελεσματικά, μειώνουν την κοινωνική και επαγγελματική δυσλειτουργία και  αυξάνουν την κοινωνική επανένταξη όσων πάσχουν από σχιζοφρένεια. Παράλληλα οι έρευνες για πιο αποτελεσματικές θεραπείες συνεχίζονται. Επιπρόσθετα, οι συνεχιζόμενες μελέτες για την καλύτερη πρόγνωση της σχιζοφρένειας που παρατηρείται στις αναπτυσσόμενες χώρες σε σχέση με τις αναπτυγμένες πιθανόν να υποδεικνύουν στρατηγικές που μπορούν να εφαρμοστούν παγκόσμια  για  να βελτιώσουν την έκβαση των ασθενών με σχιζοφρένεια σε όλο τον κόσμο.

Για την αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας υπάρχουν  τρεις  βασικές συνιστώσες:

• Φαρμακοθεραπεία για την ανακούφιση των συμπτωμάτων και την πρόληψη υποτροπών
• Εκπαίδευση και ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις για να βοηθηθούν οι ασθενείς και οι οικογένειές τους στην επίλυση των προβλημάτων, στην αντιμετώπιση του στρες, στο χειρισμό της νόσου και των επιπλοκών της καθώς και στην πρόληψη υποτροπών
• Κοινωνική αποκατάσταση για να βοηθηθούν οι ασθενείς να επανενταχθούν στην κοινωνία και να αποκτήσουν ξανά την εκπαιδευτική και επαγγελματική τους λειτουργικότητα

Οι κλινικοί επαγγελματίες πρέπει να γνωρίζουν τις αρχές που υπογραμμίζονται από την Παγκόσμια Ψυχιατρική Εταιρεία  στην Ανακοίνωση της Μαδρίτης, που εκδόθηκε το 1996, και τονίζεται η σπουδαιότητα της ενημέρωσης για τα νέα επιστημονικά δεδομένα, της μετάδοσης σύγχρονης γνώσης στους άλλους και της αποδοχής του ασθενούς ως συνοδοιπόρου με δικαιώματα στη θεραπευτική διαδικασία. Είναι επίσης σημαντικό οι διάφορες θεραπευτικές προσεγγίσεις να  παρέχονται με τρόπο ενιαίο, για παράδειγμα χρησιμοποιώντας τις αρχές των ομάδων διαχείρισης περιστατικού (Kanter1989,AmericanPsychiatricAssociation1997).  Αυτό εξασφαλίζει ότι όλες οι προσπάθειες επικεντρώνονται στον ίδιο στόχο και ότι ο ασθενής και η οικογένειά του θα κατανοήσουν την κοινή θεραπευτική γραμμή στον θεραπευτικό σχεδιασμό. Εν τέλει οι κλινικοί πρέπει να ενθαρρύνουν τους ασθενείς και τους συγγενείς τους να συμμετάσχουν σε ομάδες βοήθειας ασθενών/οικογενειών, που έχουν τη δυνατότητα να παράσχουν πολύτιμη βοήθεια και καθοδήγηση για την καλύτερη αντιμετώπιση της νόσου.

Φάρμακα / Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται σήμερα για την αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας εμπίπτουν γενικά σε δύο κατηγορίες:

• Τυπικά  αντιψυχωτικά (παλαιότερα αναφέρονταν ως νευροληπτικά)
• Νεότερα αντιψυχωτικά (αναφέρονται επίσης και ως δεύτερης γενιάς ή ‘άτυπα’ αντιψυχωτικά)

Τυπικά αντιψυχωτικά/Τα πρώτα τυπικά αντιψυχωτικά φάρμακα εισήχθησαν στην κλινική πρακτική από τις αρχές μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’50.   Ο όρος ‘τυπικά’   (ή ‘παραδοσιακά’ ή ‘συμβατικα)αντιψυχωτικά χρησιμοποιείται για όλα τα αντιψυχωτικά φάρμακα που παρήχθησαν πριν την εισαγωγή της κλοζαπίνης. Αυτά τα αντιψυχωτικά ονομάζονταν στο παρελθόν νευροληπτικά, εξ αιτίας των χαρακτηριστικών εξωπυραμιδικών παρενεργειών, συμπεριλαμβανομένης της δυστονίας, του παρκινσονισμού, της δυσκινησίας και της ακαθισίας (βλέπε Πίνακα 7Α). Αυτά τα φάρμακα έχουν αποδειχθεί χρήσιμα για την μείωση και μερικές φορές την απάλειψη των θετικών συμπτωμάτων της σχιζοφρένειας, όπως η διαταραχή της σκέψης, οι ψευδαισθήσεις και οι παραληρητικές ιδέες. Μπορούν επίσης να μειώσουν και άλλα σχετικά συμπτώματα όπως η διέγερση, οι παρορμήσεις και η επιθετικότητα. Δυστυχώς δεν φαίνεται να είναι το ίδιο αποτελεσματικά  και στη μείωση των αρνητικών συμπτωμάτων της σχιζοφρένειας, όπως η απάθεια, η κοινωνική απόσυρση και η πενία ιδεών. Αν αυτά τα φάρμακα λαμβάνονται με συνέπεια  μπορούν επίσης να ελαττώσουν τον κίνδυνο υποτροπών. Η εισαγωγή αποτελεσματικών αντιψυχωτικών φαρμάκων κατέστησε πολύ πιο εφικτή την αντιμετώπιση ασθενών με σχιζοφρένεια μέσα στην κοινότητα, ενώ ταυτόχρονα  αποφεύγεται η επανεισαγωγή στο νοσοκομείο. Η αντιψυχωτική αγωγή διευκολύνει τα άτομα με σχιζοφρένεια να ωφεληθούν ακόμα και από τις ψυχοκοινωνικές θεραπείες.


Νεότερα αντιψυχωτικά/  Ενώ τα προηγούμενα χρόνια η παραγωγή φαρμάκων εστίαζε στον περιορισμό των θετικών συμπτωμάτων όπως οι ψευδαισθήσεις και οι παραληρητικές ιδέες, πιο πρόσφατα οι ερευνητές εργάζονται για την παραγωγή αντιψυχωτικών φαρμάκων με βελτιωμένη αποτελεσματικότητα και λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες. Τα φάρμακα αυτά είναι πιο αποτελεσματικά κατά των αρνητικών αλλά και των θετικών συμπτωμάτων και συμβάλλουν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής, παράγοντες που είναι καθοριστικοί για τις νέες θεραπείες και τις προσπάθειες αποκατάστασης. Η κλοζαπίνη ήταν το πρώτο αντιψυχωτικό που παρήχθη και προκαλεί πολύ λίγες εξωπυραμιδικές ανεπιθύμητες ενέργειες (ΕΠΣ). Την κλοζαπίνη ακολούθησαν πολλά νέα φάρμακα (βλέπε παράρτημαD) που μοιράζονται το ίδιο πλεονέκτημα. Οι όροι ‘νεότερα’, ‘δεύτερης γενιάς’ ή ‘άτυπα’ αντιψυχωτικά χρησιμοποιούνται για τα φάρμακα αυτής της κατηγορίας, με τον όρο ‘νεα’ να επικρατεί μιας και το ‘άτυπο’ είναι δύσκολο να περιγραφεί. Ο χαμηλότερος κίνδυνος πρόκλησης εξωπυραμιδικού συνδρόμου (ΕΠΣ) είναι το ορόσημο που χαρακτηρίζει τα νεότερα αντιψυχωτικά. Εμφανίζονται επίσης να υπερέχουν έναντι των παραδοσιακών αντιψυχωτικών στην μείωση των αρνητικών συμπτωμάτων και την χαμηλότερη πρόκληση ή την ασήμαντη αύξηση των επιπέδων προλακτίνης.


Ψυχοκοινωνικές  Θεραπείες
Εδώ και πολύ καιρό έχουμε κατανοήσει ότι οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες επηρεάζουν τη θεραπεία, την πρόγνωση, την πορεία και την έκβαση της σχιζοφρένειας. Παρόλο που οι φαρμακευτικές θεραπείες έφεραν επανάσταση στη αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας, τα τελευταία χρόνια ενισχύεται ολοένα και περισσότερο η αντίληψη, που υποστηρίζεται και από τα  ερευνητικά δεδομένα, ότι οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις έχουν αξιόλογη επίδραση στην  θεραπευτική έκβαση της νόσου. Οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις περιλαμβάνουν τη χρήση ψυχολογικών ή κοινωνικών στρατηγικών αντιμετώπισης καθώς και τεχνικές που μειώνουν ή εξαλείφουν γνωστικές, ψυχολογικές ή κοινωνικές μειονεξίες, αναπηρίες, και δυσλειτουργίες,  έτσι ώστε να διευκολύνουν την κοινωνική επανένταξη και την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση. Με πρακτικούς όρους, οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις, έχουν ως στόχο να μειώσουν και τα αρνητικά αλλά και τα θετικά συμπτώματα, να αυξήσουν τη κατανόηση και την πίστη στη θεραπεία, να προλάβουν τις υποτροπές, να βελτιώσουν τις κοινωνικές και επικοινωνιακές δεξιότητες και να παράσχουν στρατηγικές και εργαλεία στους ασθενείς και τις οικογένειές τους έτσι ώστε να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν με το καλύτερο δυνατό τρόπο τα προβλήματα (Mueserκαι συν. 1990,Tomarasκαι συν. 1998). Οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις είναι ένα ιδανικό συμπλήρωμα στις φαρμακευτικές θεραπείες.

Τα προβλήματα που καλούνται καθημερινά να αντιμετωπίσουν τα άτομα με σχιζοφρένεια είναι κοινωνικά, προσωπικά,  ιατρικά  και  μερικές  φορές  πολιτικά (π.χ. οι διακρίσεις). Αφού ο αντίκτυπος της σχιζοφρένειας γίνεται αισθητός σε τόσες πλευρές της καθημερινής ζωής, οι αποτελεσματικές θεραπείες πρέπει να απαντούν σ’ αυτά τα πολλαπλά  προβλήματα, συμπεριλαμβάνοντας  την έγκαιρη διάγνωση των υποτροπών, την πρόληψη των υποτροπών, την κατανόηση και πίστη στη θεραπεία, την ψυχοεκπαίδευση, την οικογενειακή ζωή, την κοινωνική μέριμνα και την φροντίδα σε εξειδικευμένες δομές και τις  κοινωνικές δεξιότητες και την αποκατάσταση.

Ακόμα και η πιο αυστηρή σύγκριση μεταξύ των βιολογικών προσεγγίσεων και της κοινωνικής αποκατάστασης, έχει δείξει ότι η χρήση φαρμάκων συνδυασμένη με την κοινωνική αποκατάσταση οδηγεί σε καλύτερη έκβαση από ότι θα οδηγούσε καθεμία προσέγγιση μόνη της. Η φαρμακοθεραπεία είναι πολλές φορές απαραίτητη αλλά ποτέ δεν είναι επαρκής, ενώ η κοινωνική αποκατάσταση εμπλουτίζεται σχεδόν πάντα από την χρήση προσεκτικά επιλεγμένων φαρμάκων.

_______________________